کاربرد رنگ‌ها در طراحی هویت بصری مراسم محرم/۲

رنگ‌ها در مقوله گردشگری مذهبی، علاوه بر نقش کلیدی که به‌طور کلی در مبحث گرافیک دارند، نقش مضاعفی ایفا می‌کنند و تاثیرهای روان‌شناسانه بصری رنگ‌ها کارکرد عمده‌ای دارند که در طراحی گردشگری مذهبی مدنظر قرار گرفته می‌شوند.

رنگ سیاه

اگر بر اساس میزان کاربرد رنگ‌ها را دسته‌بندی کنیم، رنگ سیاه کـه هـم در پوشش محیط، هم در پوشش افراد به کار می‌رود اولین رنگ هویتی عاشورا و آیین عزاداری آن به شمار می‌رود. مطلب در این باره بسیار کم و پراکنده است اما در مجموع رنگ سیاه، بـه‌عنـوان رنگ سوگواری در برخی کشورها ازجمله سرزمین‌های غرب نیز مورد استفاده بوده است. همچنین در برخی غزوات پیامبر (ص)، رنگ بیرق سپاه ایشان سیاه گزارش شده است.

رنگ سیاه در بیشتر فرهنگ‌ها و ادیان، نمادی از یاس، ویرانی، اندوه، متانت و وقار بوده و در اسلام پوشش به رنگ سیاه، مکروه دانسته شده است.

شاید دلیل اصلی استفاده از این رنگ در مراسم عزای حسینی غم و اندوه خاصی است که در این رنگ وجود دارد. علاوه بر این رنـگ سیاه نـوعی اعتراض و بی‌علاقگی به دنیای مادی را نشان می‌دهد و از نظر علم روان‌شناسی نیز  ایـن رنگ، بهترین رنگ برای تسلای رنج‌دیدگان ماتم است.  

رنگ سیاه، نشانه غم و اندوه، ترس و رازداری و مبهم بودن است. در اکثر جوامع غربی، رنگ سیاه، با تاریکی و ترس از ناشناخته‌ها ارتباط دارد و نیروهای مافوق طبیعی یا جادویی را به خاطر می‌آورد. در دنیای مد رنگ سیاه، نشانه شیک‌پوشی، جذابیت و زیبایی است و در فرهنگ‌های غربی، رنگ سیاه، اغلب نشانه قدرت بسیار زیاد و پر رمز و راز بودن است.

رنگ سفید

از جهت میزان کاربرد، رنگ سفید، کم کاربردترین رنگی است که به‌عنوان یکی از رنگ‌های اصلی آئین‌های عزاداری محرم، استفاده می‌شود اما در اسلام جایگاه اول را بین رنگ‌ها دارد.

سفید، اولین رنگ اسلام به نشانه صلح‌طلبی است و در آیین‌های مختلف اسلامی و دینی، در کنار بقیه رنگ‌ها هم خاصیت تحریک‌کنندگی و هیجان کمی دارد، هم آرامش را القا می‌کند. از طرفی، این رنگ می‌تواند جایگاه مناسبی باشد برای پذیرش همه رنگ‌ها و همنشین مناسبی برای هر گروه رنگی است. بزرگترین پرچم امام علی (ع) نیز به رنگ سفید بوده است. ترکیب سفید و سبز در کنار سیاه و یا قرمز، معصومیت قابل لمسی را ایجاد می‌کند.

رنگ برگزیده و انتخاب اول اسلام، رنگ سفید است؛ حدیثی از امام باقر نقل شــده اسـت که هیچ لباسی بهتر از لباس سفید نیست. معصومیت غیر قابل لمس، سادگی، نور خورشید، قدوسیت از ویژگی‌های رنگ سفید است.

هندی‌ها در عزا رنگ سفید می‌پوشند که نشانه مشایعت متوفی به بهشت و رسیدن به کمال است و رنگ سفید به همراه قرمز، به معنی مرگ است. در مسیحیت، رنگ سفید نماد روح مطهر، شادی و در یونان باستان نمادی از سوگواری، عشق، زندگی و مرگ است.  در گذشته  لباس سفید، نشانه ثروت نیز بوده است. رنگ سفید نشانه حقیقت و پاکی است و در تمام کشورها، تکان دادن پارچه سفید، نشانه فریاد صلح است. در هند، چین و ژاپن، رنگ سفید پرچم مرگ و عزا را به خاطر می‌آورد.

رنگ قرمز

در سومین جایگاه میزان استفاده از رنگ‌ها در ایام عزاداری محرم رنگ قرمز قرار دارد. رنگ قرمز پس از اسلام و در غرب، نماد شیطان و فریب تلقی شده است و در بلاد اسلام توسط دودمان امویان، به‌عنوان رنگ هویتی آن حکومت انتخاب شد و در میان شیعیان به دلیل اینکه نماد امویان است تلویحا در معنای ناپاکی و شر تلقی شده است. اما در قرآن دو بار به واژه قرمز اشاره شده است یک بار در اشاره به رنگ‌های مختلف خاک موجود در دامنه کوه‌ها، به‌عنوان نشان طبیعت در سوره فاطر و یک بار در تمثیل وقایع قیامت و شکافته شدن آسمان و شباهتش در آن لحظه به شکل گلی سرخ رنگ در سوره الرحمن؛ شیخ طبرسی به نقل از مفسران دیگر، در توضیح این آیه می‌گوید که در این موقعیت، این رنگ نشانه ترس و اضطراب است.

قرمز رنگی است متجاوز که با خشم و غضب و خطر، رابطه نزدیکی دارد. در هند، ایــن رنگ مقدس و در دین یهود، نشانه گناهان شهوانی است. در ژاپن این رنگ نماد خوشبختی و سعادت است. در عاشورا، نماد شهادت، در ایران باستان، آتش و لباس پیروان بابک خرم دین بوده و لاله سرخ نیز، نمادی از شهادت، در فرهنگ ایرانی اسلامی است.

استفاده از رنگ قرمز، برای بالا بردن انرژی و تب و تاب عزاداری به واسطه خصوصیت ذاتی آن الزامی است زیرا این رنگ با تحریک غدد عصبی میل و اشتیاق بیشتری به عزادار برای هماهنگ بیشتر می‌دهد. استفاده از رنگ قرمز، در پرچم‌های عاشورا، نشان از شهادت است قرمز، نماد قدرت است و در شرق، رنگ قرمز یادآور آتش و از طرفی نشان‌دهنده تولد دوباره می‌باشد. 

رنگ قرمز، با توجه به آنچه گفته شد، در مراسم عزاداری عاشورا، دارای کارکردی ۲ گانه است؛ نشان شهادت و خون مظلوم از یک طرف و نشان قوم ظالم اموی در سپاه مقابل، از سویی دیگر است. گاهی که در پرچم‌های قرمز خالص یا سربندهای همراه با لباس مشکی عزاداران ادغام می‌شود یا کنار دیگر تزییات، بر نمادهای عزاداری می‌نشیند، به‌عنوان نماد خون، شهادت و مورد ظلم قرار گرفتن و خونخواهی مطرح می‌شود و هنگامی که در تعزیه در قالب لباس اعراب قدیم، بـر تـن بازیگران تعزیه می‌نشیند نشانه سپاه یزید و افراد شرور و ظلمی است که آنها روا داشتند.

رنگ سبز

رنگ سبز از جهت میزان کاربرد در آیین عزاداری محرم، در جایگاهی بعد از رنگ سیاه قرار گرفته است. رنگ سبز که از ترکیب آبی و زرد  به دست می‌آید، از ثبات عقیده و خودشناسی حکایت می‌کند. رنگ آرامش و طبیعت مظهر عقل و ایمان و رنگ تعالی و کمال است. این رنگ نزد مسلمانان مقدس است و مردم این رنگ را با پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت مرتبط می‌دانند.

این رنگ از جمله رنگ‌هایی است که ایرانیان پیش از اسلام نیز به آن علاقه داشتند و پس از اسلام به دلایلی به‌عنوان نماد و رنگ طایفه بنی هاشم و ائمه در میان شیعیان جایگاه ویژه‌ای یافت. به رنگ سبز در ۹ آیه قرآن اشاره شده و رنـگ سبز در اکثر آنها، نشانه سرسبزی و خرمی، رنگ سبز درختان، سبزینه‌ها خوشه‌های سبز، لباس‌های حریر سبز بهشتیان و تخت سبز بهشتیان همچنین سرسبزی و خرمی بهشت است‌.

رنگ سبز بعد از سفید در اسلام بسیار توصیه شده است. این رنگ باعث هماهنگی جسم و روح و ذهن می‌گردد. اعتماد به نفس شخص را بالا می‌رود و شخص با تفکر و آرامشی خردمندانه، به عزاداری موثر می‌پردازد.

رنگ سبز به معنای آزادی و رهایی و نشانه زندگی است و حس آبادانی را تداعی می‌کند. رنگ سبز به دلیل آرام‌بخش بودن به‌عنوان رنگ ایمنی و سلامت در جهان معرفی شده است. برای نشان دادن علایم فیزیکی بی‌خطر از این رنگ استفاده می‌شود. در قرون وسطی رنگ سبز، نشانه زندگی جدید و رشد بود. به همین دلیل رنگ سبز را برای لباس نو عروسان انتخاب می‌کردند. در اسلام رنگ سبز، نشانه ایمان و عقیده در دین، توکل به خدا، بقا و جاودانگی و همچنین نشانه روز قیامت است.

کاربرد سبز در عزاداری محرم، علاوه بر پرچم‌ها، به‌عنوان رنگ زینتی اصلی روی زمینه سیاه، برای پوشش نمادها و دیوارهای مکانهای عزاداری، به کار می‌رود. همچنین در پوشش عزاداران روی لباسهای سیاه در قالب کمربند، سر بند و شال استفاده می شود.

در تعزیه نیز، در برخی موارد، به عنوان رنگ پوشش سپاه امام حسین(ع) به خصوص خود و خانواده ایشان، به کار می‌رود از دیدگاه روانشناسی، رنگ سبز، ثبات قدم و استقامت را بیان می‌کند. رنگ سبز، بیان کننده پایداری، ثبات و ایستادگی در برابر، تغییرات و تنش‌هاستو از نظر سمبلیک مانند درخت کاج با عظمتـی اسـت کـه رشد عمیقی دارد. مختوای عاطفی آن غرور است.

پایان خبر آژیراک