احیای فیضیه؛ اقدام بزرگِ «روح الله»
امام خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی بیان کردند: «اگر مرحوم حاج شیخ در حال حاضر بودند، کاری را انجام می دادند که من انجام دادم.» و تاسیس حوزه علمیه در آن روز از جهت سیاسی کمتر از تاسیس جمهوری اسلامی در ایرانِ امروز نبود.
به گزارش آژیراک، امروز سوم فروردین ماه صد و یکمین سالگرد احیای حوزه علمیه قم به دست آیت الله عبدالکریم حایری یزدی در سال 1301 شمسی است.
فکر و ایده تاسیس محلی برای آموزش علم دین و انتشار احادیث روایت های پیامبر اسلام و اهل بیت معصومین صلوات الله علیهم اجمعین بین مشتاقان و طالبان دین، به شکل فعلی آن ریشه در اندیشه رییس مذهب شیعه امام جعفرصادق علیه السلام در قرن دوم هجری قمری داشت.
در آن دوره که فضای خفقان سیاسی دستگاه جبار بن العباس در سراسر قلمرو مسلمانان اندکی فروکش کرد، طالبان و شاگردان حضرت با حضور بیشتر در مساجد و محافل عمومی، زبان به زبان و چهره به چهره علوم دینی را از ایشان آموخته و ثبت و ضبط کردند و به سراسر بلاد مسلمانان در شبهه جزیره عربستان، خراسان پهناور، ایران و شامات گسترش دادند.
در دوره حیات ششمین امام شیعیان، بنیان و هسته اولیه مدرسه ای دینی در ایران گذاشته شد. نام این مدرسه از ابتدا «حوزه علمیه قم» بود. تاسیس حوزه علمیه قم از آن زمان موجب مهاجرت و گرد هم آمدن علما و محدثان بزرگ شیعه در شهر قم و شکل گیری مکتب قم در این دیار شد. مقام و منزلت شهر قم و حوزه قلمیه این شهر نزد امام جعفرصادق حدی بلند بود که ایشان در روایتی شهر قم را آشیانه آل محمد صلی الله علیه و آله و پناهگاه شیعیان می خواندند.
در کنار ظلم و جور منصوبان دستگاه حاکمه بَنِ العباس در سرزمین خراسان و ایران، حوادث تاریخی بزرگ و جنگ های مستمر و قتل علما، بزرگان و دانشمندان و غارت کتابخانه های دینی و سایر کتب علمی مسلمانان و شیعیان به دست سلسله های پادشاهی و در راس آنان حمله ویرانگر مغول ها به ایران و عراق، بخش بزرگی از منابع و کتاب های علمی دینی و غیردینی مسلمانان را نابود کرد.
حوزه علمیه قم در طول عمر خود دوره های تلخ و رقت باری را تجربه کرد. این مدرسه دینی در سده های سوم و چهارم از مراکز فعال امامیه به شمار می رفت اما با افول قدرت حاکمان شیعه در ایران در پی حمله مغول ها به ایران، از رونق افتاد و موجب مهاجرت علما و بزرگان حوزه های علمیه به عتبات عالیات و حوزه علمیه نجف و سامرا و کربلا شد. این اتفاق بر رکود حوزه علمیه قم تاثیر عمیقی داشت به نحوی که جایگزین شدن مدرسه فیضیه در دوره پادشاهان شیعه سلسله صفویه هم نتوانست شکوه و عظمت گذشته را باز گرداند.
علمای باقی مانده در قم در اوایل قرن چهاردهم هجری قمری با دعوت از آیت الله عبدالکریم حایری که تا آن زمان در شهر کربلا و بعد اراک سکونت داشت از ایشان خواستند بعد از زیارت امام هشتم شیعیان سری هم به قم بزنند و به زیارت حضرت معصومه (س) برود. ایشان هم در سال 1340 هجری قمری و روز قبل از نوروز 1301 با هدف زیارت مرقد خواهر امام رضا (ع) به قم رفت که این سفر برای مردم قم دارای برکت زیادی بود. با استقبال مردم و علمای شهر از حضرت آیت الله از ایشان خواسته شد حوزه علمیه قم را احیا کند و ایشان هم بعد چند فکر کردن و استخاره پیشنهاد علمای قم را پذیرفت و تا پایان عمر در این شهر سکونت کرد.
با مهاجرت ایشان به شهر قم بسیاری از شاگردان برجسته و سرشناش آیت الله حایری از اراک و سایر شهرهای ایران به قم مهاجرت کردند.
احیای فیضیه
بنای اولیه مدرسه فیضیه قم که طی قرن ها به شدت فرسوده شده بود به همت شیخ عبدالکریم و با دعوت از بناها و معماران دوره قاجار، احیا و بازسازی شد. علاوه بر احیای ساختمان مدرسه، نشاط علمی، تغییرات بنیادین کتاب های درسی و فقهی، تخصصی کردن کتاب های فقهی و اعمال شیوه و سبک آموزشی جدید نیز در مدرسه ساری و جاری شد. اقدامات آیت الله حایری در قم موجب شد طی بیش از یک قرن گذشته بستر آموزش و پرورش طلاب و شاگردان و اساتید پرشماری فراهم شود که هر یک از فارغ التحصیلان این مدرسه تاثیرات بسیار چشمگیری در حوزه های دینی، سیاسی و فرهنگی ایران زمین گذاشتند که معروف ترین و اثرگذارترین شخصیت پرورش یافته در مکتب قم آیت الله العظمی سید روح الله موسوی خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی بودند.
آیت الله عبدالکریم حایری
عبدالکریم کیست؟
با تولد عبدالکریم در سال 1238 محمدجعفر حایری و همسرش و البته اهالی روستای مهرجرد یزد چشم و دل شان به این نوزاد روشن شد.
او شش سال بعد با رضایت پدر و مادر به واسطه یکی از اقوام شان به نام شیخ ابوجعفر به شهر اردکان یزد برده شد. عبدالکریم روزها پای درس ملا و ملاباجی مکتب خانه خواندن و نوشتن و روخوانی قرآن و نهج البلاغه آموخت و شب ها در خانه میر ابوجعفر سکونت داشت. چند ماه بعد محمدجعفر درگذشت و عبدالکریم مدتی در غم از دست دادن پدر، مونس مادر شد و درس را کنار گذاشت.
عبدالکریم چند ماه بعد به حوزه علمیه یزد رفت و در حجره های مدرسه محمدتقی خان سکونت کرد و نزد علما و بزرگان این مدرسه دینی مشغول تحصیل علوم اسلامی شد. او در 18 سالگی به حوزه علمیه کربلا نزد آیت الله فاضل اردکانی از اساتید به نام این حوزه رفت. در خلال درس و بحث علم و نبوغ شگفت انگیز عبدالکریم بر اساتیدش آشکار شد. دو سال بعد به تشویق استاد، عبدالکریم به حوزه علمیه سامرا نزد آیت الله سید محمدحسن میرزای شیرازی ملقب به میرزای بزرگ و از بنیانگذاران حوزه علمیه سامرا رفت. او بعدها بین حوزه علمیه نجف و سامرا در رفت و آمد بود و از محضر استادان به نامی چون آیات عظام سید محمد فشارکی اصفهانی، میرزا محمدحسن شیرازی، آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی بهره مند شد.
آیت الله حایری یزدی بعد از رسیدن به درجه اجتهاد در شمار اساتید حوزه علمیه کربلا، نجف و سامرا قرار گرفت و به تدریس طلاب و روحانیون مشتاق علوم دینی پرداخت.
او بعد از 37 سال اقامت در عتبات عالیات در سال 1293 در 55 سالگی به دعوت میرزا محمود فرزند آیت الله محسن اراکی به شهر اراک مهاجرت کرد و در آنجا حوزه علمیه اراک را بنیان گذاشت. تعداد طلاب و شاگردان آیت الله حایری هشت سال بعد از حضور در اراک افزایش چند برابر یافت.
آیت الله حایری در اواخر زمستان سال 1300 نذر کرد و به دنبال نذرش به زیارت مرقد امام رضا (ع) به خراسان رفت. ایشان در آخرین روز اسفند همان سال به همراه فرزند بزرگش مرتضی و به همراه آیت الله محمدتقی خوانساری به قصد زیارت حرم مطهر حضرت معصومه و اجابت دعوت مردم و علمای قم، از اراک راهی قم شد.
آیت الله اراکی در خاطره ای از این سفر تاریخی و تاثیرگذار گفت: «قبل از آمدن مرحوم حاج شیخ عبدالکریم، حوزه ای در قم وجود نداشت. با اینکه قبلا علمای برجسته ای مانند میرزای قمی، حاج شیخ ابوالقاسم زاهد، آقا شیخ مهدی پایین شهری و سایر علما در قم سکونت داشتند، لیکن تقدیر الهی نبود حوزه ای در قم تشکیل شود و با اینکه میرزای قمی مقام علمی والایی داشت و صاحب کتاب «قوانین» و از موسسین علم اصول بود، حوزه ای در این شهر تاسیس نشد.
تا اینکه خداوند متعال در دل حاج شیخ عبدالکریم که ساکن کربلا بودند، می اندازد که نذر کند به زیارت حضرت امام رضا (ع) برود. پس از مراجعت از مشهد به سلطان آباد، شیخ با این مساله مواجه می شود که به کربلا برود یا در ایران بماند. از طرفی موطن اصلی او کربلا بود و از طرفی رها کردن حوزه جدیدالتاسیس را صلاح نمی بیند.
تکلیف شرعی او را وادار به توقف می کند در صورتی که قبلا هیچ توقفی در ایران نداشت. پس از چندی، علمای قم سعی می کنند که ایشان را به قم بیاورند به جهت اینکه قم، جزو شهرهای مقدس است بالاخره ایشان را به عنوان «زیارتی شب عید نوروز» به قم می آورند.
همچنین حاج شیخ عبدالکریم را مجبور می کنند که در صحن نو حضرت معصومه (س) نماز مغرب و عشاء را به جماعت برگزار کند و بعد از اقامه نماز، حاج شیخ محمد سلطان الواعظین تهرانی به توصیه علما به منبر رفته و مردم را تهییج می کند که ایشان را نگه دارید.
مردم قم با یک شوق و حال مخصوصی به ایشان می گروند حتی بعضی می گویند که ای اهل قم زمانی که دعبل خزاعی به قم آمد و جبه امام رضا (ع) را به همراه آورده بود شما نگذاشتید که جبه امام رضا (ع) را از شهرتان بیرون برند. این شخص علم امام رضا (ع) را آورده است، نگذارید که او از این شهر برود.
مرحوم شیخ مدتی فکر کردند و عاقبت قرار شد استخاره کنند. وقتی استخاره کردند، این آیه آمد که «وَ اتُونی باَهلِکُم اَجمَعینَ» این آیه مربوط به قضیه حضرت یوسف (ع) است که به برادرانش می گوید: «بروید پدرم را با اهل و عیال بردارید بیاورید.» مرحوم حاج شیخ نیز با الهام از این آیه دستور داد بروند و اهل و عیالش را به قم بیاورند. با ورود ایشان به شهر قم حوزه علمیه، حیات تازه ای را آغاز کرد.»
مجاورت حوزه علمیه قم با حرم حضرت معصومه و حسن شهرت آیت الله حایری موجب مهاجرت و بسیاری از شاگردان و مشتاقان از جمله آیات عظام سید محمدتقی و سید احمد خوانساری، سید روح الله خمینی، سید محمدرضا گلپایگانی و شیخ محمدعلی اراکی به قم شد.
آیت الله عبدالکریم حایری- اقامه نماز عید فطر در صحن حضرت معصومه(س) در قم
ساختار حوزه
آیت الله حایری یزدی بعد از تعمیر و مرمت بنای مدرسه فیضیه قم و احیا آن، معیشت طلاب مدرسه را سر و سامان داد. با اینکه اداره حوزه بر عهده خودشان بود اما از افراد و شخصیت های علمی برای بهبود اداره مدرسه یاری می گرفت. طی 15 سال حضور آیت الله حایری در مدرسه فیضیه جایگاه علمی این مدرسه دینی ارتقاء بالایی یافت. ایشان در این مدت در تعامل با دیکتاتوری ها و زورگویی های رضا شاه پهلوی هوشمندانه و قاطع عمل کرد.
از جمله خدمات احیاگر حوزه علمیه قم می توان به تبلیغ و اخلاق، برنامه آموزش زبان های خارجی، انجام خدمات اجتماعی و رفع نیازمندی های مردم، ساخت بیمارستان، دارالایتام و دارالاطعام و مرمت و احیای مدارس قدیمی اشاره کرد.
حوزه علمیه قم در دوره مدیریت 15 ساله آیت الله حایری یزدی از نظر علمی بسیار ارتقا یافت. این مدرسه در حوزه سیاسی نیز فعال و عمل کرد. مقابله با فشارهای فرهنگی – سیاسی رضاخان بر طلاب، مبارزه با طرح متحدالشکل کردن لباس طلاب، دخالت وزارت فرهنگ در امور حوزه و مقاومت در برابر قانون کشف حجاب از جمله مواردی بود در این مدت استقلال سیاسی حوزه علمیه را به رخ کشید.
درگذشت احیاگر
آیت الله عبدالکریم حایری بعد از 15 سال از احیای این مدرسه دینی در 10 بهمن 1315 در 79 سالگی درگذشت. با رحلت ایشان، آیات عظام سید محمدحجت کوه کمری، سید محمدتقی خوانساری و سید صدرالدین صدر مدیریت حوزه را بر عهده گرفتند. هشت سال بعد در آذر 1323 مدیریت مدرسه فیضیه بر عهده آیت الله سید حسین بروجردی گذاشته شد.
درخشش امام خمینی
در دوره زعامت آیت الله بروجردی فعالیت درسی و استادی آیت الله سید روح الله موسوی خمینی به عنوان یکی از استادید مبرز و باهوش حوزه علمیه قم زبان زد و چشمگیر شد به نحوی که کلاس های اخلاق امام خمینی در مدرسه فیضیه تاثیر بسیار زیادی در جذب طلاب پیر و جوان گذاشت. البته اقدامات امام خمینی محدود به کلاس های درس و بحث نبود بلکه ایشان در تحکیم جایگاه مدیریتی و مرجعیت آیت الله بروجردی نیز نقش تاثیرگذاری داشتند.
فعالیت های اجتماعی امام خمینی از مرزهای حوزه علمیه قم عبور کرد و به عرصه سیاست رسید. نمونه تاریخی این فعالیتها مکاتبات متعدد امام خمینی با شاه و نخست وزیر وقت پهلوی و افشاگری های ایشان علیه دسیسه های رژیم در به اجرا گذاشتن غیرقانونی تصویب نامه انجمن های ولایتی و ایالتی در پاییز 1341 در خلال تعطیلی دو مجلس سنا و شورای ملی بود.
با رحلت آیت الله بروجردی در اردیبهشت 1340 بار دیگر مدیریت حوزه علمیه دچار نقصان شد اما درایت علما و بزرگان این مدرسه مانع از هم گسستن مرجعیت شیعیان و مدیریت مدرسه شد. چهار نفر از اساتید برجسته آن زمان مشتمل بر آیات عظام سید روح الله موسوی خمینی، سید محمدرضا گلپایگانی، سید محمدکاظم شریعتمداری و سید شهاب الدین مرعشی نجفی همانند دوره بعد از رحلت احیاگر مدرسه فیضیه به صورت شورایی حوزه علمیه قم را اداره کردند.
اهمیت کار آیت الله عبدالکریم حایری یزدی در احیای حوزه علمیه قم بعد از گذشت قرن ها از تاسیس و رونق اولیه آن در سده دوم هجری قمری به حدی زیاد بود که امام خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی سال ها بعد در این باره گفتند: «اگر مرحوم حاج شیخ در حال حاضر بودند، کاری را انجام می دادند که من انجام دادم.» و تاسیس حوزه علمیه در آن روز، از جهت سیاسی کمتر از تاسیس جمهوری اسلامی در ایران امروز نبود.
منابع:
سیره امام خمینی (ره)؛ جلد پنج، صفحه 2
پایان خبر آژیراک
احیای فیضیه؛ اقدام بزرگِ «روح الله»
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "احیای فیضیه؛ اقدام بزرگِ «روح الله»" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "احیای فیضیه؛ اقدام بزرگِ «روح الله»"، کلیک کنید.