از چنگ تا دوزله؛ روایت موسیقی در سرزمین ایلام

حمیدرضا قربانی در گفت وگو با خبرنگار آژیراک اظهار کرد: تمدن «ایلام» که از کهن ترین تمدن های ایران به حساب می آید از موسیقی بسیار بهره برده و سازهای مختلفی ساخته است به طوری که در برخی نقش برجسته ها پیکرک ها و مهرهای کشف شده از این تمدن زنان و مردانی را در حال نواختن موسیقی نشان می دهد.

این پژوهشگر حوزه موسیقی گفت: بدون شک یکی از قدیمی ترین موسیقی های جهان کردی است که شامل آوازها ترانه ها آهنگ ها و موسیقی های بی کلام و نغمه هایی می شود که برای اقوام مختلف از جذابیت زیادی برخوردار است و باید پذیرفت که با اینکه زبان موسیقی غرب کشور کردی است؛ اما موسیقی محلی ایلام دارای یک زبان و گویش متفاوتی نسبت به کرمانشاه و کردستان است.

این آهنگ ساز افزود: موسیقی ایلام دارای یک ویژگی خاص است و سبک و لحن خودش را دنبال می کند و نقش موسیقی در ایلام تمدن آن و مردمان این منطقه همواره نقشی برجسته و تعیین کننده و تاریخ ساز بوده و خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: طبق اسناد موجود و پژوهش هایی که در خصوص موسیقی ایلام داشته ام باید گفت که سکونت بشر در غرب ایران دارای قدمتی طولانی است از حدود هزاره سوم قبل از میلاد ایلامی ها در بخش های غربی ایران مستقر شدند و شوش را پایتخت خود قرار دادند بین النهرین به معنی سرزمین میان دورود است و به دشت های مسطح میان دورود دجله و فرات گفته می شود این سرزمین خاستگاه نخستین شهرهای حقیقی و فرهنگ های صاحب نوشتار جهان بوده است مطالعه ۲۵ قرن تاریخ زندگی قوم ایلام نشان می دهد که آن ها در بیشتر مواقع با همسایگان خود روابط سیاسی مذهبی و فرهنگی داشته اند و در این راستا همواره از هم تأثیراتی گرفته اند.

این پژوهشگر حوزه موسیقی افزود: در مورد موسیقی ایلامی تنها تعدادی آثار باستانی که حامل نگاره هایی از نوازندگان و سازها هستند در دست است اما در بین النهرین علاوه بر آثار باستانی که نقش ساز دارند چند نمونه ساز نیز وجود دارد همچنین الواحی به خط میخی از بین النهرین در دست است که بر روی آن ها در مورد سیستم های موسیقایی بین النهرین اطلاعاتی وجود دارد باتوجه به اطلاعات موجود در مورد موسیقی این دو منطقه و ازآنجاکه سازهای ملودیک مشترک در فرهنگ موسیقایی دو همسایه وجود دارد می توان به بررسی تأثیر پذیری آن ها از یکدیگر در زمینه سازها و سیستم های موسیقی پرداخت.

                 

وی تصریح کرد: ویژگی عام این موسیقی مانند موسیقی کردی رایج در ایران ریتمیک بودن آن است یعنی تأکید بر فیگورهای ریتمیکی که ویژه این مناطق است؛ مانند فیگورهای ریتمیک در مقام های شادمانی چوپی و سماع. سازهای رایج در این منطقه هم سرنا دهل و جفتان یا دوزله اند.

قربانی تأکید کرد: جالب است بدانید ایلام که روزی بخشی از سرزمین باستانی عیلام بوده است امروز یکی از استان های غربی کشور ایران است که مردم این ناحیه به گونه های مختلف ایلی عشایری و شهری زندگی می کنند ازاین رو بخش هایی از نت های باستانی را با زندگی خود همراه دارند و موسیقی آن تاریخی دیرینه دارد.

این آهنگ ساز افزود: ایلام سرزمینی است که از دیرباز صاحب یک فرهنگ غنی و تاریخی بوده و همین استقلال در فرهنگ باعث شده تا موسیقی اش منحصراً مختص خودش باشد

در موسیقی محلی ایلام دو ساز غالب مورد استفاده در اکثر مناطق دوزله و سرنا است که معمولاً دوزله به همراه تنبک و سرنا به همراه دهل در مراسمات مختلف شادمانه و عزا نواخته می شود در شهرستان هایی که در همسایگی استان لرستان قرار دارند کمانچه نیز نواخته می شود.

وی گفت: موسیقی محلی در ایلام به وسیله گروهی که به آنان لوطی یا مطرب اطلاق می شود نواخته می شود لوطی ها هنرمندان گمنامی هستند که عموماً از لحاظ موقعیت اقتصادی اجتماعی در وضعیت مناسبی نیستند

آن ها هنر موسیقی را یا از پدرانشانفراگرفته اند و به سبب علاقه و استعدادی که برای فراگیری موسیقی داشته اند به صورت تجربی از نسل قبل آموخته اند و این هنر را سینه به سینه و نسل به نسل ادامه داده اند.

این پژوهشگر حوزه موسیقی افزود: بر اساس شواهد و قرائن موجود موسیقی ایلام به طور رسمی در دوره ایلام قدیم  همانند میان رودان بیشتر در دوره سومری ها در راستای امور مذهبی شکل گرفته است اما قبل از آن  به خصوص  در دوره ی آغاز ایلامی در زندگی روزمره کاربرد داشته است و به نوعی می توان اذعان داشت که تأثیر مذهب در موسیقی جوامع ایلام و میان رودان مشابه هم بوده و از سازهایی که از میان رودان به ایلام وارد شده است می توان به ساز چنگ و لیر و از تأثیرات موسیقی و ساز ایلام بر میان رودان می توان به ساز زهی اشاره کرد.

وی تأکید کرد: از موسیقی ایلام اسناد مکتوب باقی نمانده است؛ اما در تمدن میان رودان اسنادی از نگارش موسیقی یا همان نت نویسی کشف شده است.

پایان خبر آژیراک