شوخوانی و نخ صدبند رسوم کهن مردم سمنان

فاطمه قلی پور کالمرزی در گفتگویی در خصوص آداب و رسوم مردم استان سمنان در ماه مبارک رمضان گفت: از دیرباز تا به امروز مردم استان سمنان چندین روز به آمدن ماه مبارک به استقبال از رمضان رفته و با انجام گردگیری، غبارروبی و نظافت منازل و مساجد فرارسیدن ماه رمضان را گرامی می دارند.

این پژوهشگر مردم شناسی با بیان اینکه مردم نسبت به تهیه مایحتاج مصرفی در ماه مبارک رمضان در اقصی نقاط استان سمنان از چندین روز پیش از حلول ماه مبارک اقدام می کنند؛ عنوان کرد: گردگیری و شست وشوی وسایل خانه و مالیدن دو قابی که با خاک سرخ درست می شود به نمای دیوارهای کاهگلی در شهر مجن برای زیباسازی فضای شهر به منظور استقبال از رمضان انجام می شود.

وی افزود: بانوان برخی شهرها و روستاهای استان سمنان به یمن حلول ماه مبارک رمضان بر دست، پاها و سر خود حنا بسته و این آیین همراه با ذکر صلوات و نیایش صورت می گیرد.

قلی پور کالمرزی خاطرنشان کرد: حضور روحانیون به منظور اقامه نماز جماعت و تبیین مسایل و احکام دینی در ایام ماه رمضان در روستاهای استان از دیگر آداب نیک مرتبط با این ماه است. همچنین برخی اهالی شهرستان دامغان در اولین جمعه ماه مبارک رمضان در خانه های خود به اقامه نماز جعفر طیار می پردازند

این پژوهشگر مردم شناسی با اشاره به اینکه در ایام ماه مبارک رمضان حضور در نمازهای یومیه به صورت جماعت بیشتر مورد استقبال قرار می گیرد؛ ابراز داشت: عموم مردم روزه دار استان پس از خواندن نماز جماعت ظهر و عصر به تلاوت قرآن می پردازند.

وی در ادامه بیان کرد: در برخی نقاط استان پس از ختم کامل قرایت قرآن کریم هر فردی بسته به میزان وسع و توان مالی مقادیری نقل، نبات، برنج و یا گلاب همراه با خود به جلسه قرآن آورده و به نیت وسعت یمن و برکت میان حاضران در جلسه توزیع می کند.

قلی پور کالمرزی افزود: در شماری از مناطق استان سمنان رسم است هر فردی که بر اساس نوبت قرعه قرایت سوره اخلاص به نام وی بیفتد، بعد از پایان ماه رمضان سایر حاضران در جلسات قرآن را به منزل خود دعوت کرده و از دیگران با پخت و توزیع آش و یا شیرینی به پذیرایی می پردازد.

این پژوهشگر مردم شناسی با اشاره به اینکه دعوت از خویشان و آشنایان برای برگزاری ضیافت افطاری از دیگر رسومی است که در این ایام در استان سمنان نیز همچون سایر استان ها برگزار می شود؛ اذعان داشت: مردم این استان در ماه رمضان برای وعده سحری از غذاهای پرانرژی مانند برنج و انواع خورشت ها و همچنین آبگوشت و یا ته چین گوشت که غذای مرسوم این استان است؛ بهره می برند.

وی با اشاره به تمایل مردم استان سمنان به خوردن افطار ساده، گفت: مردم این بوم عموماً روزه خود را با قدری آب گرم، نمک و یا خرما افطار کرده و پس از آن غذای اصلی افطار خود را که معمولاً کوکو، شامی، نان، پنیر، سبزی، انواع سوپ و یا آش را شامل می شود؛ تناول می کنند.

قلی پور کالمرزی با اشاره به باور اهالی مبنی بر اینکه حضرت علی (ع) روزه خود را با نان جو و خرما افطار می کرد؛ ابراز داشت: به همین دلیل نیز بعضی از مردم استان به نیت تقرب به آن حضرت روزه خود را با نان و خرما افطار می کنند.

این کارشناس مردم شناسی با بیان اینکه پخت انواع نان به طور اخص نان های روغنی در ایام ماه مبارک رمضان مرسوم است؛ گفت: پرداخت هزینه طبخ نان به نانوایی ها و تهیه و توزیع نان نذری و صلواتی از دیگر رسوم نیکوی ایام رمضان است.

وی با اشاره به اینکه در شهرستان دامغان طبخ کشمش پلو در اولین شب از ماه مبارک رمضان به عنوان افطار، مرسوم است؛ یادآور شد: در اقصی نقاط استان سمنان پخت و مهیاکردن خوردنی هایی مانند فرنی، شیربرنج، شله زرد، حسّو در شهرستان شاهرود، لرزان در شهرستان های شاهرود و دامغان، آروشه و حلوای آروشه در شهرستان های مهدی شهر و سمنان از دیرباز تاکنون مرسوم است.

قلی پور کالمرزی با اشاره به رسم کهن شوخوانی در این دیار، بیان کرد: در ایام دور و پیش از متداول شدن استفاده از رسانه هایی چون تلویزیون و رادیو، در ایام ماه مبارک رمضان و در هنگام سحر افراد خوش صدا با رفتن بر روی پشت بام منازل خود و یا مساجد دعا و مناجات می خواندند.

همچنین گاهی این افراد در هنگام گذر کردن از کوی و برزن و هر محله با خواندن ادعیه های مخصوص سحر، به بیدار کردن اهالی در هنگام سحر اقدام می کردند و این کار در اصطلاح محلی، شب خوانی یا شوخوانی نامیده می شد.

این پژوهشگر حوزه مردم شناسی در ادامه ابراز داشت: علی رغم اینکه در این زمان صدای دعا و مناجات از بلندگوی مساجد هر نقطه در شهر و روستاها به گوش می رسد؛ در ایام قدیم با کوبیدن بر روی ظروف مسی و طبل اهالی محل را در زمان سحر بیدار و از زمان آگاه می کردند.

وی افزود: از دیرباز بیدار کردن اهالی یک کوچه و یا محله از سوی دیگر همسایگان نیز امری متداول بوده و زدن زنگ خانه و یا کوبیدن دیوار خانه های مجاور نیز از جمله روش های اعلام فرارسیدن زمان سحر در استان بوده است.

قلی پور کالمرزی در ادامه عنوان کرد: در ایام گذشته در شهرستان سمنان فردی خوش صدا بر روی بام رفته و با صدایی رسا این جملات را تکرار می کرد: «آب است و تریاک، وقت هست و هوشیار، وقت هست و بیدار» و به این شکل اهالی شهر از وقت سحر اطلاع می یافتند.

همچنین در برخی روستاهای استان علاوه بر شب خوانی و پخش مناجات، اهالی هر محله از بانگ خروس و یا موقعیت ستارگان در آسمان شب نیز به هنگامه سحر پی می برند.

این کارشناس مردم شناسی از عبارت «الله تویی، مرد تویی، دانایی/ از مورچه ای که دم زند در ته چاه / از دم زدن مور آگاه تویی یا الله، یا رب تو گناهان مرا دونیمه کن در عرصات/ نیمی به حسن بخش، نیمی به حسین» به عنوان نمونه ای از مناجات شب خوان ها در این ایام یادکرد و گفت: در روستای عشقوان منطقه خارتوران به مراسم شب خوانی، چووشی یا چاوشی می گویند و همچنین آنان با پنهان شدن ستاره پَل از خوردن سحری دست می کشیدند.

این پژوهشگر حوزه مردم شناسی با بیان اینکه عموم مردم استان سمنان در شب های قدر پس از صرف افطار در مساجد محل و حسینیه ها گرد هم آمده و با خواندن قرآن و دعاهایی نظیر جوشن کبیر، مجیر، افتتاح و ذکر مصیبت شهادت مولای متقیان (ع) شب زنده داری می کنند؛ عنوان کرد: در بسیاری از مساجد در شهر یا روستاهای استان توذیع غذا و یا گستردن سفره سحری به منظور اطعام و پذیرایی از شب زنده داران و عزاداران علوی مرسوم است.

. وی یادآور شد: در شب های احیا بانوان با توزیع خرما، انواع نان محلی، شله زرد و… میان شرکت کنندگان در مراسم شب قدر خود را در ثواب برگزاری هرچه باشکوه تر این شب ها شریک می کنند. همچنین در برخی نقاط استان سمنان زنان و مردان در شب های قدر هم زمان با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر بر روی ظرفی از آب، قند، نبات، نقل و یا خرما دمیده و خوردن آن را به نیت شفا و تبرک توصیه می کنند.

قلی پور کالمرزی با اشاره به اینکه گره زدن بر روی نخ به هنگام خواندن دعای جوشن کبیر پس از قرایت هر بند از دعا بین برخی از بانوان این استان متداول است؛ گفت: این نخ که به نخ صد بند یا صد گره مشهور است را به نیت گشایش کار و بخت گشایی از دختران در میان قرآن نهاده و نگه می دارند.

این کارشناس مردم شناسی در ادامه بیان کرد: بانوان شاهرودی هم زمان با تلاوت دعای جوشن کبیر ظرفی از آب که در آن زعفران حل کرده اند را نزدیک خود گذارده و با خواندن هر بند از دعای جوشن کبیر بر آن آب می دمند تا پس از پایان مراسم آن ر به منزل برده و اهل خانه به عنوان تبرک آن را بیاشامند.

این پژوهشگر حوزه مردم شناسی افزود: در ایام شب های قدر اهالی روستای جزن شهرستان دامغان به صورت دسته های زنجیرزنی از مساجد، تکایا و حسینیه های محل به راه افتاده و با گذر از معابر و کوچه ها به زنجیرزنی و عزادارای می پردازند.

قلی پور کالمرزی در ادامه ابراز داشت: در روستای کوه زر شهرستان دامغان با فرار رسیدن روز بیست و یکم ماه رمضان، برخی از اهالی روستا به نیت اموات خود نان فتیر پخته و میان اهالی روستا پخش می کنند.

اهالی نقاط کویری استان سمنان در روز شهادت حضرت علی (ع) از انجام فعالیت های روزمره پرهیز کرده و مرسوم است که دامداران شیر دام های خود را در این روز به فقرا و نیازمندان انفاق می کنند و یا برای تهیه افطار و پذیرایی از نمازگزاران به مساجد محل اهدا می کنند.

این کارشناس مردم شناسی با اشاره به اینکه زنان سمنانی، گرمساری و دامغانی در روز بیست و هفتم رمضان به علت شادی ناشی از کشته شدن قاتل ملعون امام علی (ع) بر دست وپای خود حنا می مالند؛ عنوان کرد: زنان در این روز گوش دختران کوچک خود را سوراخ کرده و برای آن ها گوشواره می خرند.

بنا به گفته وی همچنین به خصوص در قدیم الایام در شهرستان های شاهرود، گرمسار و روستای جزن مرسوم بوده بانوان مابین نماز ظهر و عصر با اندکی پارچه، نخ و سوزن کیسه ای کوچک دوخته و سکه ای را به نیت تبرک درون آن می نهادند.(برگرفته از پایگاه خبری مرآت)

46

شوخوانی و نخ صدبند رسوم کهن مردم سمنان