چقدر مهریه باید پرداخت شود

مهریه، به محض انعقاد عقد نکاح، حق مالی زن است و میزان دقیق پرداخت آن به عوامل متعددی از جمله نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)، توانایی مالی زوج و قوانین و رویه های قضایی جاری در زمان مطالبه بستگی دارد. این حق مالی می تواند در هر زمان توسط زوجه مطالبه شود و زوج مکلف به پرداخت آن است، با این تفاوت که نحوه و شرایط پرداخت بر اساس موارد فوق الذکر تعیین می گردد. در ادامه، ابعاد مختلف این موضوع به صورت تخصصی و جامع بررسی خواهد شد.

موضوع مهریه همواره یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مسائل در روابط خانوادگی و دعاوی حقوقی در ایران بوده است. این حق مالی که ریشه در آموزه های فقهی و قانون مدنی دارد، می تواند نقطه اتکا و پشتوانه مالی برای زن باشد و در عین حال، بار مالی قابل توجهی را بر دوش مرد قرار دهد. آگاهی از قوانین، رویه ها و جزئیات مربوط به مهریه برای هر دو طرف، یعنی هم زنان که خواهان احقاق حقوق خود هستند و هم مردان که مسئولیت پرداخت را بر عهده دارند، ضروری است. این آگاهی نه تنها به پیشگیری از اختلافات کمک می کند، بلکه در صورت بروز مشکل، مسیر حل و فصل آن را روشن تر می سازد. با توجه به تحولات اقتصادی و اجتماعی، قوانین مهریه نیز دستخوش تغییراتی شده اند که درک صحیح آن ها برای تمامی افراد درگیر، از اهمیت بالایی برخوردار است.

مبانی و تعاریف مهریه در قانون ایران

مهریه یکی از مهم ترین ارکان عقد نکاح در فقه اسلامی و حقوق ایران محسوب می شود که هدف اصلی آن، تأمین نوعی پشتوانه مالی برای زن است. ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی ایران به صراحت بیان می دارد که «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد، می توان مهر قرار داد.» این ماده، محدوده وسیعی از اموال را برای تعیین مهریه مجاز دانسته و بر حق مالکیت زن بر مهریه تأکید می کند. به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد، حتی اگر هنوز به زندگی مشترک وارد نشده باشد.

انواع مهریه

قانون مدنی ایران، سه نوع اصلی مهریه را شناسایی کرده است که هر کدام دارای تعریف، شرایط و احکام حقوقی خاص خود هستند:

مهرالمسمی

مهرالمسمی به مهریه ای اطلاق می شود که مقدار و نوع آن در هنگام عقد نکاح با توافق زوجین مشخص و در سند ازدواج درج می گردد. این رایج ترین نوع مهریه است و می تواند شامل مال معین (مانند سکه، وجه نقد، ملک، یا کالا)، منفعت (مانند سکونت در ملک برای مدت معین)، یا حتی آموزش (مانند آموزش قرآن یا هنر خاص) باشد. در مهرالمسمی، توافق طرفین بر سر جزئیات مهریه، از ارکان اصلی آن محسوب می شود و به محض وقوع عقد، زن مالک آن می گردد.

مهرالمثل

مهرالمثل زمانی مطرح می شود که در عقد دائم، مهریه ای تعیین نشده باشد و یا مهریه تعیین شده به هر دلیلی باطل باشد (مثلاً مالیت نداشته باشد). در این حالت، اگر بین زوجین نزدیکی واقع شود، دادگاه با در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی، خانوادگی، تحصیلات، سن، وضعیت مالی و دیگر شرایط زن، مهریه ای را به عنوان مهرالمثل تعیین می کند. این مهریه بر اساس عرف و عادات و با مقایسه وضعیت زن با زنان مشابه در آن اجتماع مشخص می گردد و نیاز به توافق قبلی ندارد.

مهرالمتعه

مهرالمتعه به مهریه ای گفته می شود که در عقد موقت (صیغه) تعیین می گردد. اگر در عقد موقت، مهریه ای برای زن تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، مرد بخواهد زن را طلاق دهد، مرد موظف است مهریه ای متناسب با وضعیت مالی و اجتماعی خود (و نه زن) به زن پرداخت کند که به آن مهرالمتعه می گویند. این نوع مهریه در واقع جبران کننده عدم تعیین مهریه در عقد موقت است و تنها در شرایط خاص خود قابلیت اجرا دارد.

چگونگی پرداخت مهریه و قوانین حاکم

پرداخت مهریه تابع شرایط و قوانین خاصی است که شناخت آن ها برای هر دو طرف الزامی است. این قوانین شامل نحوه مطالبه و پرداخت، تقسیم بندی های مهریه از نظر زمان پرداخت، و همچنین محدودیت ها و رویه های قضایی مرتبط می شود.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمانی که اراده کند، مطالبه مهریه خود را از مرد بنماید. در این حالت، مرد موظف به پرداخت مهریه است و نمی تواند بهانه ای مانند عدم استطاعت مالی را مطرح کند، مگر اینکه توانایی مالی خود را به طور کامل از دست داده باشد و درخواست اعسار دهد. مطالبه مهریه عندالمطالبه، فارغ از ادامه یا عدم ادامه زندگی مشترک، حق زن محسوب می شود.

مهریه عندالاستطاعه

بر خلاف مهریه عندالمطالبه، در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد توانایی پرداخت آن را دارد. اثبات این توانایی مالی بر عهده زن است و دادگاه با بررسی اموال، درآمد و دارایی های مرد، در خصوص امکان پرداخت مهریه تصمیم گیری می کند. این نوع مهریه کمتر رایج است و معمولاً با توافق صریح زوجین در هنگام عقد در سند ازدواج درج می شود.

قوانین مربوط به سقف مهریه (۱۱۰ سکه)

مهم ترین تحول در قوانین مهریه، موضوع سقف ۱۱۰ سکه است که بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به تصویب رسید. بر اساس این قانون، تا میزان ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن)، مسئولیت کیفری (یعنی امکان جلب و حبس مرد) وجود دارد. این بدان معناست که اگر مردی توانایی پرداخت ۱۱۰ سکه اول را نداشته باشد، زن می تواند از طریق دادگاه، حکم جلب او را دریافت کند. البته، رویه های قضایی اخیر بیشتر به سمت اعسار و تقسیط مهریه پیش رفته و حتی برای ۱۱۰ سکه نیز اولویت با تقسیط است تا حبس. اما این محدودیت فقط شامل مسئولیت کیفری می شود و تمام مهریه تعیین شده در عقدنامه، حتی اگر بیش از ۱۱۰ سکه باشد، همچنان یک بدهی حقوقی بر عهده مرد است و زن می تواند مازاد بر ۱۱۰ سکه را نیز در صورت اثبات تمکن مالی مرد، مطالبه کند.

بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، مسئولیت کیفری (حبس) برای عدم پرداخت مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن وجود دارد؛ اما تمام مهریه، فارغ از تعداد آن، یک دین شرعی و قانونی است که زوج موظف به پرداخت آن می باشد.

بررسی طرح قانون جدید مهریه ۱۴ سکه

در سال های اخیر، طرح هایی برای اصلاح قانون مهریه و کاهش سقف آن به ۱۴ سکه در مجلس شورای اسلامی مطرح شده است. این طرح ها با هدف کاهش آمار طلاق، تسهیل ازدواج جوانان و جلوگیری از سوءاستفاده از مهریه به عنوان اهرم فشار، پیشنهاد شده اند. با این حال، باید تأکید کرد که تاکنون هیچ گونه قانونی مبنی بر محدود کردن مهریه به ۱۴ سکه به تصویب نهایی نرسیده و اجرایی نشده است. طرح های پیشنهادی همچنان در کمیسیون های مجلس در حال بررسی هستند و تا تبدیل شدن به قانون، راه درازی در پیش دارند. بنابراین، مهریه هایی که پیش از این تعیین شده اند و همچنین مهریه هایی که در آینده نزدیک در عقدنامه ها درج می شوند، تابع قوانین فعلی (از جمله محدودیت ۱۱۰ سکه برای مسئولیت کیفری) هستند و نه قانون ۱۴ سکه.

مراحل حقوقی مطالبه و پرداخت مهریه

مطالبه مهریه فرآیندی حقوقی است که می تواند از دو طریق اصلی، یعنی اجرای ثبت و دادگاه خانواده، پیگیری شود. انتخاب هر یک از این روش ها، مزایا و معایب خاص خود را دارد و بسته به شرایط پرونده و نوع مهریه، می تواند متفاوت باشد.

نحوه مطالبه مهریه (گام به گام)

از طریق اجرای ثبت

اگر سند ازدواج رسمی باشد و مهریه نیز از اموال منقول باشد (مانند سکه و وجه نقد)، زن می تواند برای مطالبه مهریه خود به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، مراجعه کرده و تقاضای صدور اجراییه نماید. مراحل این روش به شرح زیر است:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج و درخواست صدور اجراییه مهریه.
2. ابلاغ اجراییه به زوج و دادن مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت مهریه.
3. در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، زن می تواند با معرفی اموال و دارایی های مرد (اعم از حساب های بانکی، حقوق، اموال منقول و غیرمنقول که جزء مستثنیات دین نباشند)، تقاضای توقیف آن ها را از اداره ثبت نماید.

مزایا: سرعت بالاتر نسبت به دادگاه، عدم نیاز به تشکیل پرونده قضایی اولیه. معایب: پرداخت نیم عشر اجرایی (۵ درصد مبلغ مهریه) توسط مرد در صورت وصول از طریق ثبت، درگیر شدن مستقیم زن در روند اداری.

از طریق دادگاه خانواده

این روش برای مطالبه مهریه های غیرمنقول، مهریه هایی که سند رسمی ندارند، یا در مواردی که زوجه تمایل به رسیدگی قضایی دارد، مناسب است. مراحل کلی آن شامل موارد زیر است:

1. تهیه و تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده.
2. پرداخت هزینه دادرسی (بر اساس تعرفه های قانونی).
3. برگزاری جلسات رسیدگی در دادگاه و ارائه دلایل و مدارک توسط طرفین.
4. صدور رأی توسط دادگاه مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه.
5. اجرای حکم از طریق واحد اجرای احکام دادگستری.

دادخواست اعسار از پرداخت مهریه

اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی های خود است. اگر مردی به پرداخت مهریه محکوم شود اما توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار و تقسیط مهریه را به دادگاه تقدیم کند. دادگاه با بررسی مستندات مالی مرد (از جمله لیست اموال، درآمد، شغل، وضعیت خانوادگی و بدهی ها)، در خصوص پذیرش اعسار و نحوه تقسیط مهریه تصمیم گیری می کند. اثبات اعسار بر عهده مرد است و معمولاً نیاز به معرفی شهود و ارائه مدارک مالی دارد.

تقسیط مهریه

پس از پذیرش دادخواست اعسار مرد، دادگاه مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. میزان و تعداد اقساط بر اساس وضعیت مالی و توانایی پرداخت مرد تعیین می شود. به عنوان مثال، ممکن است دادگاه مرد را به پرداخت یک پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه (مثلاً یک سکه در هر ماه یا چند ماه) محکوم کند. اگر مرد سه قسط متوالی را پرداخت نکند، زن می تواند مجدداً از دادگاه تقاضای حکم جلب او را نماید. این امر به منظور تضمین اجرای حکم و جلوگیری از سوءاستفاده از قانون اعسار است.

مدت زمان قانونی برای پرداخت مهریه

پس از صدور اجراییه (چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه)، معمولاً ۱۰ روز به مرد مهلت داده می شود تا مهریه را پرداخت کند. اگر مرد در این مدت، مهریه را پرداخت نکند و درخواست اعسار نیز ندهد، زن می تواند اقدامات قانونی برای توقیف اموال او را آغاز کند. مدت زمان کلی پرداخت مهریه، به وضعیت مالی مرد، روند رسیدگی به دادخواست اعسار، و تعداد اقساط بستگی دارد و می تواند از چند ماه تا چندین سال به طول انجامد.

کسر حقوق و توقیف اموال برای مهریه

یکی از روش های اجرای مهریه، توقیف بخشی از حقوق و اموال مرد است:

• کسر حقوق: اگر مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زن می تواند تقاضای توقیف حقوق او را کند. میزان توقیف حقوق بر اساس قانون، یک چهارم حقوق در زمان تاهل و یک سوم حقوق در زمان جدایی (تا زمانی که مرد همسر دیگری اختیار نکرده) است.
• توقیف اموال: زن می تواند با معرفی اموال منقول و غیرمنقول مرد (مانند خودرو، ملک، سهام، سپرده بانکی) به مراجع قضایی یا اداره ثبت، تقاضای توقیف آن ها را کند. پس از توقیف و ارزیابی، این اموال به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن ها، مهریه زن پرداخت می شود.
• مستثنیات دین: لازم به ذکر است که برخی از اموال مرد، تحت عنوان مستثنیات دین، قابل توقیف برای مهریه نیستند. این موارد شامل منزل مسکونی مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار و لوازم کار، و بخشی از حقوق بازنشستگی می شود که به تشخیص دادگاه، برای ادامه حداقل زندگی مرد ضروری است.

پرسش و پاسخ های متداول

در این بخش به برخی از پرسش های رایج و متداول در خصوص مهریه که دغدغه بسیاری از افراد است، پاسخ داده می شود.

آیا مهریه مشمول مالیات می شود؟

خیر، به خود مهریه مالیات تعلق نمی گیرد. اما در صورت مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، مبلغی تحت عنوان نیم عشر اجرایی (۵ درصد مبلغ مهریه) از مرد دریافت می شود که این مبلغ به حساب دولت واریز می گردد و ارتباطی با مالیات بر مهریه ندارد.

اگر مرد اموالی نداشته باشد، تکلیف مهریه چیست؟

در صورتی که مرد هیچ گونه مال یا دارایی قابل توقیف نداشته باشد و اعسار وی در دادگاه به اثبات برسد، مهریه به صورت اقساط بسیار طولانی مدت تعیین می شود. اگر وضعیت مالی مرد بهبود یابد، زن می تواند با معرفی اموال جدید، تقاضای تعدیل اقساط یا وصول یکجای مهریه را نماید. در غیر این صورت، مهریه به مرور زمان و با توانایی مرد پرداخت خواهد شد.

مهریه در دوران عقد و قبل از تمکین چگونه است؟

به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک تمام مهریه می شود. اما اگر زن قبل از وقوع نزدیکی (رابطه جنسی) از همسرش جدا شود، مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است. در صورتی که نزدیکی واقع شده باشد، زن مستحق تمام مهریه است.

آیا خیانت زن یا مرد تاثیری بر پرداخت مهریه دارد؟

بر اساس قوانین جاری ایران، خیانت زن یا مرد به تنهایی تأثیری بر حق مطالبه مهریه ندارد. مهریه حق مالی زن است و ارتکاب جرم (مانند خیانت) توسط زن، او را از حق مهریه محروم نمی کند. مگر در مواردی که خیانت به عنوان مصداق عدم تمکین خاص یا ناشزه بودن زن توسط دادگاه احراز شود که در این صورت ممکن است حق نفقه او سلب گردد، اما حق مهریه پابرجا خواهد ماند.

آیا مهریه پس از فوت زن به ورثه تعلق می گیرد؟

بله، مهریه یک حق مالی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد. بنابراین، اگر زن پس از عقد و قبل از دریافت مهریه فوت کند، مهریه به عنوان بخشی از اموال متوفی محسوب شده و وراث قانونی او (همسر، فرزندان، پدر و مادر) به نسبت سهم الارث خود، می توانند آن را از مرد مطالبه کنند.

اگر مهریه سکه باشد، ملاک محاسبه قیمت آن چه زمانی است؟

ملاک محاسبه قیمت سکه، قیمت روز مطالبه آن است. یعنی اگر زن امروز مطالبه مهریه کند، قیمت سکه بر اساس نرخ روزی که مطالبه از طریق اجرای ثبت یا دادگاه صورت گرفته، محاسبه و مرد موظف به پرداخت معادل ریالی آن به نرخ روز خواهد بود.

آیا مهریه در ازدواج موقت نیز الزامی است؟

بله، بر اساس قانون مدنی، تعیین مهریه در عقد موقت یکی از شروط صحت عقد است و بدون تعیین مهریه، عقد موقت باطل خواهد بود. زن در عقد موقت، به محض عقد، مالک تمام مهریه می شود و حتی اگر قبل از نزدیکی از همسرش جدا شود، همچنان مستحق دریافت تمام مهریه است.

مهریه در صورت درخواست طلاق از سوی زن یا مرد (تفاوت ها)

• طلاق از طرف مرد: اگر مرد درخواست طلاق دهد و دلیلی مشروع برای طلاق نداشته باشد، موظف به پرداخت تمام مهریه (به صورت یکجا یا اقساطی بر اساس اعسار) است.
• طلاق از طرف زن: اگر زن درخواست طلاق دهد و دلیلی مشروع برای طلاق داشته باشد (مثلاً عسر و حرج)، همچنان مستحق دریافت تمام مهریه است. اما در طلاق توافقی یا طلاق خلع، زن ممکن است بخشی از مهریه خود را در قبال گرفتن حق طلاق یا رضایت مرد به جدایی، ببخشد.

نقش وکیل در پرونده های مهریه

پرونده های مهریه اغلب دارای پیچیدگی های حقوقی فراوانی هستند که ممکن است برای افراد عادی قابل درک نباشند. از تعیین نوع مهریه و نحوه مطالبه آن گرفته تا مراحل اجرایی، دادخواست اعسار، تقسیط و توقیف اموال، هر مرحله نیازمند آگاهی دقیق از قوانین و رویه های قضایی است. در اینجاست که نقش یک وکیل متخصص در امور خانواده و مهریه برجسته می شود.

یک وکیل باتجربه می تواند با ارائه مشاوره حقوقی صحیح، بهترین مسیر را برای مطالبه یا پرداخت مهریه به موکل خود نشان دهد. وکیل می تواند در تنظیم دادخواست ها، جمع آوری مدارک لازم، دفاع از حقوق موکل در دادگاه، پیگیری مراحل اجرایی ثبت و دادگستری، و همچنین مذاکره با طرف مقابل، کمک شایانی کند. کمک گرفتن از وکیل نه تنها می تواند روند رسیدگی به پرونده را تسریع بخشد، بلکه احتمال موفقیت در پرونده و حفظ کامل حقوق موکل را نیز افزایش می دهد. در انتخاب وکیل، توجه به تخصص، تجربه و سوابق او در پرونده های مشابه بسیار حائز اهمیت است.

نتیجه گیری

مهریه، به عنوان یک حق مالی قانونی برای زن، از زمان عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد. میزان و نحوه پرداخت آن تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)، تمکن مالی زوج و قوانین حمایتی خانواده، به خصوص قانون مربوط به ۱۱۰ سکه قرار دارد. اگرچه طرح هایی برای تغییر و کاهش سقف مهریه مطرح شده، اما تا زمان تصویب نهایی، قوانین فعلی ملاک عمل هستند و زن همچنان حق مطالبه تمام مهریه خود را دارد، با این تفاوت که مسئولیت کیفری حبس تنها برای ۱۱۰ سکه اول در نظر گرفته می شود. آگاهی کامل از این قوانین، هم برای زنان جهت احقاق حقوقشان و هم برای مردان جهت ایفای تعهداتشان، حیاتی است.

در نهایت، با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تغییرات مداوم در رویه های قضایی، توصیه اکید می شود که زوجین در مراحل قبل از ازدواج و همچنین در صورت بروز هرگونه اختلاف، حتماً از مشاوره حقوقی تخصصی با وکلای مجرب بهره مند شوند. این اقدام می تواند از بروز مشکلات بزرگ تر جلوگیری کرده و مسیر حل و فصل مسائل را هموارتر سازد.

برای دریافت مشاوره تخصصی در زمینه مهریه و سایر دعاوی خانوادگی، می توانید با کارشناسان حقوقی ما تماس حاصل فرمایید تا با راهنمایی های دقیق، حقوق شما به بهترین نحو ممکن حفظ شود.