نگاهی به مسیله مخاطب در ادبیات داستانی

حسین سناپور می گوید: «مهم ترین مشکل میان ادبیات و بقیه ی رشته ها رابطه ی با مخاطب نیست، نبود زمینه یی است که باید هر دو بتوانند با آرامش بیش تر در آن زنده گی کنند.»

حسین سناپور، داستان نویس در گفت وگویی مکتوب با آژیراک از «مسیله مخاطب در ادبیات داستانی» گفته است. متن این مصاحبه در پی می آید:

1_ گاه مسیله مخاطب به عنوان یکی از مسایل ادبیات داستانی مطرح می شود و برخی معتقدند با بحران مخاطب به ویژه برای نویسندگان جوان مواجه هستیم که عوامل متعددی در آن اثرگذار است. آیا شما فکر می کنید در زمینه مخاطب با بحران روبه روییم؟ اگر چنین است ریشه های آن را در چه می بینید؟
 
اول این که، وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور طوری است که کلاً مسایل فرهنگی در اولویت چندم قرار گرفته اند و مردمی که مخاطب کتاب ها و فیلم ها و تیاترها و موسیقی بودند، فرصت چندانی برای فکرکردن به آن ها ندارند و درگیر مسایل فوری ترشان هستند. این است که همه ی این رشته ها مشکل مخاطب دارند. یعنی مهم ترین مشکل میان ادبیات و بقیه ی رشته ها رابطه ی با مخاطب نیست، نبود زمینه یی است که باید هر دو بتوانند با آرامش بیش تر در آن زنده گی کنند. زمانی که این دغدغه های زیستی حل شده یا کم تر شده باشند، به تر می توان فهمید آیا مشکلی در آثار هست یا در تغییر ذایقه های مخاطب که احیاناً این رابطه مسیله دار شده یا نه.

ضمن این که، رابطه ی مخاطب با آثار از طریق تبلیغات و منتقدان و عوامل واسطی مثل کتاب فروشی ها برای کتاب و سالن اجرا برای سینما و تیاتر، برقرار می شود و کم بود این عوامل واسط حتماً رابطه ی با مخاطب را مشکل دار می کند. مثلاً الان نه جایزه های داستانی وجود دارد که دست کم تعدادی از کتاب ها را به مخاطب معرفی کند و نه منتقدان شناخته شده یا نشریات پی گیر. در این صورت مخاطبان باید بختکی کتاب بخرند و شانسی کتابی خوب پیدا کنند، یا ناگزیر به کتاب فروشانی اعتماد کنند که تعداد کمی از آن ها کتاب داستان می خوانند و اگر بخوانند هم مگر چند تا می توانند در هفته و ماه بخوانند که مرجع قابل اعتمادی برای خواننده باشند؟ همه ی این ها به معنای این است که فضا و زمینه ی کتاب خوانی و به خصوص داستان خوانی، خراب است و طبیعی است که کتاب های خوب هم به آسانی پیش چشم مخاطب نیایند و دیده نشوند. وگرنه، این چند سال چه تفاوت عظیمی پیدا کرده با سال های دهه ی هشتاد که کتاب های زیادی پرفروش می شدند و هر سال چهار پنج نویسنده ی قابل اعتنا به کتاب خوان ها معرفی می شد؟ چه تفاوتی کرده این سال ها با آن دهه، جز این که آن سال ها جایزه های متعددی وجود داشت و نشریات (به خصوص روزنامه ها) نقدهای خوب و بد زیادی روی کتاب های داستانی می نوشتند و جوایز داستان کوتاه متعددی در گوشه و کنار ایران برگزار می شد؟ دلیلش قطعاً نویسنده های آن دوره و این دوره نیستند، چون هر دوره یی و هر زمانه یی می تواند نویسنده گان خود را پرورش دهد و حتا اگر ذایقه ی مخاطبان تغییر عمده یی کرده باشد، حتماً نویسنده هایی هم پیدا خواهند شد که متناسب با آن ذایقه بنویسند و پرورش پیدا کنند. نویسنده ها که جدای از زمینه ی زیستی شان نیستند.
 
  
2_ هر اثری برای خوانده شدن نوشته می شود. جایگاه مخاطب را در میان داستان نویسان چگونه می بینید و به نظرتان تعامل نویسنده با مخاطب چگونه باید باشد؟ خود شما به عنوان نویسنده چقدر و چطور با مخاطب تان ارتباط دارید؟ و در نوشته های تان چقدر مخاطب مورد توجه شما بوده است؟
 
رابطه ی نویسنده با مخاطب بسیار به ندرت مستقیم است، یعنی فقط زمان هایی که نویسنده در جلسه یی یا از طریق ایمیلی یا برخوردی اتفاقی با خواننده ی کتابش روبه رو شود و نظرات او را بشنود و احیاناً خودش هم چیزی درباره ی کتابش بگوید. بقیه ی اوقات این رابطه غیرمستقیم است، چه از طریق نقدها (که می توانند بیان گر بخشی از نظرات مخاطبان باشند)، چه از طریق جوایزی که فعلاً نداریم یا داریم اما هیچ بازتابی در جامعه ی کتاب خوان ندارند، چه فروش رفتن یا نرفتن کتاب شان، و طرقی مثلِ این ها. آیا نویسنده باید رابطه ی مستقیم با مخاطبانش داشته باشد؟ گمان نمی کنم. آیا باید به ذایقه ی مخاطبان و تغییراتِ احتمالی شان در طول زمان توجه کند؟ شاید. شک دارم نویسنده ها بتوانند خودشان را با ذایقه ی مخاطب هماهنگ کنند. آن ها سفارش شان را خیلی خیلی غیرمستقیم از اجتماع و تجربه ی زیسته شان می گیرند. به نظرم تنها کاری که نویسنده باید بکند خوب تر و بی نقص نوشتن داستانش است تا شاید مخاطبان بیش تری در همان زمان یا در طول زمان پیدا کند. گمانم معنای این حرف ها این است که من فکر می کنم میان مخاطب و نویسنده (یا هنرمند به طور کلی) عوامل بسیار بسیار زیادی وجود دارند که برای نویسنده و هنرمند اساساً اگر رد کردن طی کردنش (یا از میان برداشتن این فاصله) اگر ناممکن نباشد، بسیار بعید است. همین است که گاهی نویسنده ها به انواع ترفندهای غیرهنری متوسل می شوند برای دیده شدن. نویسنده و هنرمند تنها راهی که دارد، انجام درست کارش است تا شاید اگر کارش به نتیجه ی دل خواه رسید، کارش از فراز آن عوامل بگذرد و به مخاطب برسد و احیاناً مخاطبش را پیدا کند، چه چند ده یا چند صد نفر باشد، چه هزاران نفر.
 

پی نوشت: پاسخ ها با رسم الخط حسین سناپور منتشر شده است.

 پایان خبر آژیراک

نگاهی به مسیله مخاطب در ادبیات داستانی