چگونه شابک مقاله را پیدا کنیم

شابک (ISBN) یک شناسه بین‌المللی استاندارد برای کتاب‌ها و تک‌نگاری‌هاست و برای مقالات علمی کاربرد ندارد. مقالات معمولاً با شناسه‌های دیگری مانند ISSN برای نشریه یا DOI برای نسخه دیجیتال مقاله مشخص می‌شوند. بنابراین به دنبال شابک برای مقاله بودن صحیح نیست و برای شناسایی مقالات باید از ISSN یا DOI استفاده کرد.

شابک که مخفف عبارت International Standard Book Number است به معنای شماره استاندارد بین‌المللی کتاب می‌باشد. این یک کد عددی یا الفبایی منحصر به فرد است که به هر نسخه یا ویرایش از یک کتاب یا محصول مرتبط با کتاب اختصاص داده می‌شود. هدف اصلی شابک شناسایی دقیق و بی‌ابهام یک عنوان خاص در میان انبوه انتشارات در سراسر جهان است. این شناسه به ناشران کتابفروشان کتابخانه‌ها و توزیع‌کنندگان کمک می‌کند تا فرآیندهای سفارش موجودی فروش و ردیابی کتاب‌ها را به صورت کارآمدتری مدیریت کنند. شابک به عنوان یک زبان مشترک در صنعت نشر عمل کرده و ارتباطات تجاری و اطلاعاتی را تسهیل می‌بخشد.

ایده اولیه شابک در دهه ۱۹۶۰ میلادی در بریتانیا شکل گرفت. پروفسور گوردون فاستر در مدرسه اقتصاد لندن سیستمی را برای شناسایی کتاب‌ها پیشنهاد داد که بعدها به استاندارد SBN (Standard Book Number) تبدیل شد. این سیستم در سال ۱۹۶۷ در بریتانیا و سپس در سال ۱۹۶۸ در ایالات متحده به کار گرفته شد. با گسترش تجارت بین‌المللی کتاب نیاز به یک استاندارد جهانی احساس شد و در نتیجه استاندارد بین‌المللی ایزو ۲۱۰۸ در سال ۱۹۷۰ شابک را به عنوان یک سیستم بین‌المللی معرفی کرد. ایران نیز پس از پذیرش این استاندارد جهانی در سال ۱۳۷۲ به سیستم بین‌المللی شابک پیوست و مسئولیت واگذاری شابک در کشور به خانه کتاب و ادبیات ایران (که پیش‌تر با نام موسسه خانه کتاب شناخته می‌شد) واگذار گردید. این پیوستن امکان شناسایی و مبادله اطلاعات کتاب‌های ایرانی را در سطح بین‌المللی فراهم آورد.

ساختار شابک در ابتدا به صورت ۱۰ رقمی بود اما از ۱ ژانویه ۲۰۰۷ به ۱۳ رقم افزایش یافت تا فضای بیشتری برای اختصاص شماره فراهم شود و با بارکدهای EAN-13 سازگار شود. شابک ۱۳ رقمی از پنج بخش تشکیل شده که معمولاً با خط تیره یا فاصله از هم جدا می‌شوند. این بخش‌ها شامل پیشوند (معمولاً ۹۷۸ یا ۹۷۹) کد گروه ثبت (مشخص‌کننده کشور منطقه جغرافیایی یا زبانی) کد ناشر کد انتشار (مشخص‌کننده ویرایش یا قالب خاص کتاب) و رقم کنترل (Check Digit) است. رقم کنترل با استفاده از یک الگوریتم ریاضی از ارقام قبلی محاسبه می‌شود و برای بررسی صحت شناسه به کار می‌رود. این ساختار سلسله مراتبی امکان شناسایی دقیق ناشر و عنوان کتاب را در سطح جهانی فراهم می‌آورد.

شابک کاربردهای گسترده‌ای در زنجیره تأمین و مدیریت اطلاعات کتاب دارد. برای ناشران شابک ابزاری ضروری برای مدیریت عناوین پیگیری فروش و ارتباط با توزیع‌کنندگان و کتابفروشان است. کتابفروشی‌ها و توزیع‌کنندگان از شابک برای سفارش‌دهی دقیق مدیریت موجودی و پردازش خودکار فروش استفاده می‌کنند. در کتابخانه‌ها شابک فرآیندهای فهرست‌نویسی امانت‌دهی و جستجو را تسهیل می‌کند و امکان تبادل اطلاعات بین کتابخانه‌های مختلف را فراهم می‌آورد. همچنین شابک در پایگاه‌های اطلاعاتی کتابشناسی و فروش آنلاین نقش محوری دارد و به کاربران کمک می‌کند تا نسخه مورد نظر خود را به راحتی پیدا کنند. به طور کلی شابک ستون فقرات سیستم شناسایی و مدیریت کتاب در سطح جهانی است.

استفاده از شابک مزایای متعددی را برای تمام ذینفعان صنعت نشر به همراه دارد. مهم‌ترین مزیت آن شناسایی منحصربه‌فرد و بدون ابهام هر عنوان کتاب است که از بروز خطا در فرآیندهای تجاری و اطلاعاتی جلوگیری می‌کند. شابک باعث افزایش کارایی در سفارش‌دهی توزیع و مدیریت موجودی می‌شود و فرآیندها را سرعت می‌بخشد. این شناسه یک استاندارد بین‌المللی است که امکان تجارت و تبادل اطلاعات کتاب را در سراسر جهان فراهم می‌کند. همچنین شابک به جمع‌آوری دقیق آمار فروش و ردیابی عملکرد عناوین کمک می‌کند. برای خوانندگان و خریداران نیز شابک یافتن و خرید کتاب مورد نظر را آسان‌تر می‌سازد و اطمینان می‌دهد که نسخه صحیح کتاب را دریافت می‌کنند. این استانداردسازی زیربنای یک صنعت نشر منظم و کارآمد در سطح ملی و بین‌المللی است.

شابک (ISBN) به طور خاص برای شناسایی کتاب‌ها جزوات بروشورهای آموزشی نقشه‌ها فیلم‌های آموزشی و نرم‌افزارهای آموزشی که ماهیت تک‌نگاری دارند (یعنی به صورت مستقل و غیرپیاپی منتشر می‌شوند) طراحی شده است. مقالات علمی چه در قالب مجلات چاپی و چه آنلاین ماهیت پیاپی دارند و بخشی از یک نشریه محسوب می‌شوند. سیستم شناسایی برای نشریات پیاپی متفاوت است و از استاندارد دیگری به نام ISSN (International Standard Serial Number) استفاده می‌کند. بنابراین یک مقاله ISI که در یک مجله علمی منتشر شده است به خودی خود شابک ندارد بلکه مجله‌ای که مقاله در آن چاپ شده است ممکن است دارای ISSN باشد. هدف شابک شناسایی یک واحد مستقل و قابل فروش (کتاب) است در حالی که مقالات واحدهای تشکیل‌دهنده یک نشریه پیاپی هستند.

در دنیای انتشارات علمی علاوه بر ISBN که مخصوص کتاب‌هاست شناسه‌های دیگری نیز برای مدیریت و ردیابی محتوا وجود دارند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. این شناسه‌ها امکان شناسایی دقیق و پایدار نشریات و مقالات را در محیط چاپی و دیجیتال فراهم می‌آورند. شناخت این شناسه‌ها برای نویسندگان پژوهشگران ناشران و کتابداران اهمیت زیادی دارد زیرا ابزارهای اصلی برای سازماندهی دسترسی و استناد به محتوای علمی محسوب می‌شوند. دو مورد از مهم‌ترین این شناسه‌ها عبارتند از ISSN برای نشریات پیاپی و DOI برای مقالات و سایر منابع دیجیتال.

ISSN مخفف International Standard Serial Number به معنای شماره استاندارد بین‌المللی پیایند است. این شناسه هشت رقمی برای شناسایی منحصربه‌فرد نشریات پیاپی مانند مجلات روزنامه‌ها سالنامه‌ها و مجموعه‌هایی که به صورت متوالی و در طول زمان منتشر می‌شوند به کار می‌رود. تفاوت اصلی ISSN با شابک در نوع انتشاری است که شناسایی می‌کنند؛ شابک برای تک‌نگاری‌ها (کتاب‌ها) است در حالی که ISSN برای نشریات پیاپی. یک مجله علمی دارای ISSN واحدی است که تمام شماره‌های آن مجله را پوشش می‌دهد در حالی که هر ویرایش یا قالب (مانند شومیز گالینگور الکترونیکی) از یک کتاب می‌تواند شابک متفاوتی داشته باشد. ISSN به کتابداران و ناشران کمک می‌کند تا نشریات پیاپی را مدیریت کرده و دسترسی به آن‌ها را سازماندهی کنند.

DOI مخفف Digital Object Identifier به معنای شناسه شیء دیجیتال است. این یک رشته کاراکتری منحصربه‌فرد است که برای شناسایی پایدار منابع دیجیتال به ویژه مقالات علمی گزارش‌ها داده‌ها و سایر محتوای آنلاین استفاده می‌شود. تفاوت اصلی DOI با URL (Uniform Resource Locator) در پایداری آن است. URL آدرس یک منبع در وب است و ممکن است تغییر کند یا منبع حذف شود اما DOI به خود شیء دیجیتال اشاره دارد و حتی اگر آدرس آن تغییر کند DOI ثابت باقی می‌ماند و با استفاده از سیستم‌های حل‌کننده DOI می‌توان به مکان فعلی منبع دسترسی پیدا کرد. DOI به استناددهی دقیق و پایدار به منابع آنلاین کمک می‌کند و نقش حیاتی در ارتباطات علمی مدرن دارد. ساختار DOI معمولاً شامل پیشوند اختصاص‌یافته به ناشر و پسوندی است که توسط ناشر برای شناسایی شیء خاص ایجاد می‌شود.

فیپا (FIPA) که مخفف فهرست‌نویسی پیش از انتشار است یک رکورد کتابشناختی است که توسط کتابخانه ملی هر کشور برای کتاب‌هایی که قرار است منتشر شوند تهیه می‌شود. این رکورد شامل اطلاعات کلیدی کتاب مانند عنوان نام پدیدآورندگان موضوع رده‌بندی دیویی و کنگره و اطلاعات ناشر است. فیپا پیش از انتشار کتاب و بر اساس اطلاعات اولیه آن ایجاد می‌شود و در صفحه حقوقی کتاب چاپ می‌گردد. تفاوت اصلی شابک با فیپا در این است که شابک صرفاً یک شناسه عددی برای شناسایی نسخه خاصی از کتاب است در حالی که فیپا یک مجموعه کامل از اطلاعات کتابشناختی است که شناسایی و رده‌بندی کتاب را در کتابخانه‌ها و پایگاه‌های اطلاعاتی تسهیل می‌کند. فیپا به کتابخانه‌ها کمک می‌کند تا فرآیند فهرست‌نویسی را سریع‌تر انجام دهند.

شاپا که در زبان فارسی به جای ISSN (International Standard Serial Number) به کار می‌رود شناسه استاندارد بین‌المللی برای نشریات پیاپی است. همانطور که پیشتر توضیح داده شد تفاوت اصلی میان شابک (ISBN) و شاپا (ISSN) در نوع انتشاراتی است که هر کدام شناسایی می‌کنند. شابک برای کتاب‌ها و تک‌نگاری‌ها است در حالی که شاپا برای نشریات پیاپی مانند مجلات روزنامه‌ها سالنامه‌ها و سری‌ها به کار می‌رود. هر شماره یا جلد از یک مجله شاپای یکسانی دارد (که شناسه خود مجله است) در حالی که هر ویرایش قالب یا حتی گاهی هر جلد مستقل از یک مجموعه کتاب می‌تواند شابک متفاوتی داشته باشد. این دو شناسه مکمل یکدیگر هستند و برای پوشش‌دهی انواع مختلف انتشارات استانداردسازی شده‌اند.

شابک کتاب چیست ؟

شابک (ISBN) یک شناسه عددی یا الفبایی منحصربه‌فرد است که به هر نسخه یا ویرایش از یک کتاب اختصاص داده می‌شود تا شناسایی سفارش‌دهی و مدیریت آن در صنعت نشر و کتابخانه‌ها آسان شود.

مزایای شابک چیست؟

مزایای اصلی شابک شامل شناسایی دقیق و بدون ابهام کتاب افزایش کارایی در فرآیندهای تجاری (مانند سفارش و موجودی) استانداردسازی بین‌المللی و تسهیل مبادله اطلاعات کتاب در سطح جهانی است.

شابک به چه محصولاتی اختصاص می‌یابد؟

شابک به کتاب‌ها بروشورها جزوات آموزشی نقشه‌ها فیلم‌های آموزشی و نرم‌افزارهای آموزشی که به صورت تک‌نگاری منتشر می‌شوند اختصاص می‌یابد و برای نشریات پیاپی مانند مجلات استفاده نمی‌شود.

آیا کتاب ‌های آنلاین نیز نیاز به شابک دارند؟

بله نسخه‌های الکترونیکی کتاب‌ها (مانند PDF یا EPUB) نیز مانند نسخه‌های چاپی برای شناسایی منحصربه‌فرد خود نیاز به شابک جداگانه دارند.

چرا بعضی از شابک ها به X ختم می شوند؟

در شابک ۱۰ رقمی رقم کنترل می‌تواند عددی بین ۰ تا ۹ یا حرف X باشد. حرف X برای نشان دادن عدد ۱۰ در جایگاه رقم کنترل استفاده می‌شود و بخشی از محاسبه صحت شابک است.