اهداف سفر «برادرِ بن سلمان» به ایران در آستانه دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا

رسول سلیمی: سفر خالد بن سلمان وزیر دفاع عربستان سعودی و برادر محمد بن سلمان ولیعهد این کشور به تهران در آستانه دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده در رم رویدادی بی سابقه در روابط ایران و عربستان بود. این سفر که بلندپایه ترین دیدار یک مقام سعودی از ایران پس از توافق احیای روابط دیپلماتیک در سال ۲۰۲۳ محسوب می شود توجه منطقه ای و بین المللی را به خود جلب کرد. خالد بن سلمان که از سال ۲۰۲۲ به عنوان وزیر دفاع و یکی از چهره های کلیدی در سیاست گذاری نظامی و امنیتی عربستان فعالیت می کند با استقبال رسمی سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان وارد تهران شد.

چه آنکه روابط ایران و عربستان پس از قطع در سال ۲۰۱۶ با توافق میانجی گری شده چین احیا شد. این توافق که به بازگشایی سفارتخانه ها و تبادل سفرهای دیپلماتیک منجر شد نقطه عطفی در کاهش تنش های منطقه ای بود. سفر خالد بن سلمان که «نخستین سفر یک مقام ارشد سعودی پس از دهه ها» به ایران بود در زمانی انجام شد که دور اول مذاکرات ایران و آمریکا در عمان «مثبت و سازنده» توصیف شده است. این مذاکرات که با میانجی گری عمان و با حضور عراقچی و استیو ویتکاف برگزار شد زمینه را برای دور دوم در رم فراهم کرد. همزمان سفر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و دیدارش با عراقچی و سفر بعدی عراقچی به مسکو نشان دهنده دیپلماسی پویای ایران بود.

جایگاه خالد بن سلمان در عربستان چیست؟

خالد بن سلمان برادر کوچک تر محمد بن سلمان از چهره های کلیدی در ساختار قدرت عربستان است. او که پیش تر سفیر عربستان در آمریکا (۲۰۱۷-۲۰۱۹) بود روابط نزدیکی با مقامات آمریکایی از جمله دونالد ترامپ دارد. خالد در سال ۲۰۲۲ به عنوان وزیر دفاع منصوب شد و در سیاست گذاری نظامی و امنیتی نقش محوری دارد. او همچنین در مذاکرات منطقه ای از جمله با عراق و یمن فعال بوده و به عنوان نماینده محمد بن سلمان در مسائل حساس عمل می کند.

او همچنین به عنوان وزیر دفاع مسئول اجرای سیاست های نظامی عربستان از جمله نوسازی ارتش و همکاری با آمریکا است. خالد بن سلمان در ۲۰۲۱ با مارک اسپر وزیر دفاع آمریکا درباره همکاری های راهبردی گفت وگو کرده و دیدار با سردار باقری نشان دهنده تلاش برای ایجاد کانال نظامی مستقیم با ایران بود که برای جلوگیری از درگیری های غیرمترقبه حیاتی است.

خالد به عنوان برادر ولیعهد نماینده دیدگاه های محمد بن سلمان است که «حاکم دوفاکتوی عربستان» خوانده می شود. ناظران سیاسی او را «بلندپایه ترین مقام سعودی» در این سفر خواندند که نشان دهنده اعتماد بن سلمان به اوست. این سفر که پس از گفت وگوی تلفنی بن سلمان با پزشکیان انجام شد اجرای پیشنهادات ولیعهد برای همکاری منطقه ای بود.

در چنین شرایطی تجربه خالد به عنوان سفیر در آمریکا و دیدار با مقاماتی مانند جیک سالیوان و آنتونی بلینکن او را به گزینه ای مناسب برای مذاکرات حساس تبدیل کرده است. این تجربه در تهران به او امکان داد تا با اطمینان دیپلماتیک عمل کند و پیام های پیچیده را منتقل نماید.

اهداف سفر برادر بن سلمان به ایران

۱. تقویت روابط نظامی و امنیتی

وزارت دفاع عربستان هدف سفر را «بررسی روابط دوجانبه و موضوعات مورد علاقه مشترک» اعلام کرد. رسانه ها گزارش دادند که توسعه مناسبات دفاعی و همکاری های منطقه ای از محورهای گفت وگو با مقامات عالی جمهوری اسلامی بود. این هدف در راستای توافق ۲۰۲۳ برای کاهش تنش است. خالد بن سلمان که پیش تر به مواضع ضدایرانی شهرت داشت با تغییر سیاست ریاض به سمت تعامل به دنبال ایجاد کانال های ارتباطی مستقیم با مقامات نظامی ایران بود. دیدار با سردار باقری نشان دهنده تمرکز بر اعتمادسازی نظامی بوده است.

۲. همکاری در مبارزه با تروریسم

این در حالی است که مبارزه با تروریسم یکی از محورهای گفت وگو بود. پس از حملات ۲۰۱۹ به تأسیسات آرامکو که عربستان ایران را متهم کرد دو کشور در مذاکرات بغداد (۲۰۲۱) توافق کردند تنش ها را کاهش دهند. خالد بن سلمان که در آن زمان معاون وزیر دفاع بود در این مذاکرات نقش داشت. سفر او به تهران فرصتی برای توافق بر سر همکاری های ضدتروریستی به ویژه در برابر گروه هایی مانند داعش در سوریه و عراق تمرکز کنند.

۳. گسترش روابط اقتصادی و سیاسی

چه آنکه که مسائل اقتصادی از جمله همکاری در اوپک و تجارت منطقه ای در دستور کار بود. خالد بن سلمان به عنوان نماینده محمد بن سلمان که «نخست وزیر و معمار نظم جدید خاورمیانه» خوانده می شود به دنبال تعمیق روابط اقتصادی با ایران بود. این هدف با تماس تلفنی پزشکیان و بن سلمان که مبنای سفر ارزیابی می شود همخوانی دارد.

پیام ثبات و صلح به کشورهای منطقه

۱. هماهنگی در مسائل منطقه ای

تحلیلگران معتقدند تحولات غزه سوریه لبنان و یمن از موضوعات مورد بحث در این سفر بوده است. عربستان که پس از آتش بس ۲۰۲۳ در یمن به دنبال صلح پایدار است نگران نفوذ ایران در این مناطق است. خالد بن سلمان که در مذاکرات یمن نقش کلیدی داشت به دنبال هماهنگی با ایران برای جلوگیری از تنش بود. ناظران سیاسی این سفر را «هشداری برای جلوگیری از حملات به آرامکو» خواندند که نشان دهنده نگرانی ریاض از درگیری های احتمالی است.

۲. میانجی گری در مذاکرات ایران و آمریکا

در همین حال برخی کارشناسان بین الملل احتمال میانجی گری عربستان در مذاکرات رم را مطرح کردند. خالد بن سلمان با روابط نزدیک به ترامپ و تجربه دیپلماتیک در واشنگتن می تواند به عنوان کانال ارتباطی عمل کند. تماس فیصل بن فرحان با عراقچی نشان دهنده حمایت ریاض از مذاکرات بود. این نقش که با سیاست «معمار نظم جدید» بن سلمان همخوان است به عربستان امکان می دهد نفوذ منطقه ای خود را تقویت کند.

۳. کاهش تنش با محور مقاومت

از سوی دیگر ایران از طریق محور مقاومت نفوذ منطقه ای دارد. عربستان که در یمن و لبنان با این گروه ها رقابت دارد به دنبال توافق با ایران برای کاهش تنش است. در این راستا «العربیه» گزارش داد که ریاض از مذاکرات هسته ای حمایت می کند اما خواستار «شفافیت» است. خالد بن سلمان با دیدار با مقامات ایرانی سعی کرد تعهد ایران به ثبات منطقه را تضمین کند.

 اهداف سفر در سطح بین المللی

سفر خالد بن سلمان در آستانه مذاکرات رم که با میانجی گری عمان و میزبانی ایتالیا برگزار می شود نشان دهنده تلاش عربستان برای تأثیرگذاری بر نتیجه است. «یورونیوز» گزارش داد که این سفر همزمان با دیدار گروسی با عراقچی بود که همکاری ایران با آژانس را تقویت کرد. خالد بن سلمان با اطلاع از مواضع آمریکا احتمالاً پیام هایی از واشنگتن منتقل کرد یا تعهد ایران به مذاکرات را ارزیابی نمود.

این در حالی است که خالد بن سلمان که روابط نزدیکی با ترامپ دارد ممکن است به عنوان میانجی غیررسمی عمل کرده باشد. با توجه به تحریم های جدید وزارت خزانه داری آمریکا علیه نفت ایران ریاض می تواند نقش تعدیل کننده داشته باشد.

از سوی دیگر عربستان که روابط نزدیکی با چین دارد نگران نفوذ فزاینده پکن و مسکو در منطقه است. کارشناسان سیاسی می گویند چین حدود ۹۰ درصد نفت ایران را خریداری می کند و سفر خالد بن سلمان تلاشی برای تقویت جایگاه عربستان در برابر این قدرت ها به ویژه با توجه به سفر عراقچی به مسکو و حمایت روسیه از مذاکرات بود.

تاثیر سفر خالد بن سلمان بر مذاکرات ایران و آمریکا

سفر خالد بن سلمان همراه با دیدار گروسی و سفر عراقچی به مسکو فضای دیپلماتیک را برای مذاکرات رم تقویت کرد. «گاردین» گزارش داده که حمایت کشورهای خلیج فارس از مذاکرات شانس موفقیت را افزایش می دهد. این سفر نشان داد که ایران در منطقه منزوی نیست که می تواند موضع آن را در برابر آمریکا تقویت کند.

از سوی دیگر کارشناسان معتقدند تحریم های جدید وزارت خزانه داری آمریکا که هزینه های صادرات نفت ایران را افزایش داده می تواند اعتماد ایران را تضعیف کند. خالد بن سلمان با روابط نزدیک به ترامپ ممکن است پیام هایی برای کاهش این فشار منتقل کرده باشد.

این در حالی است که احتمال میانجی گری عربستان می تواند مذاکرات را تسهیل کند. خالد بن سلمان با تجربه دیپلماتیک و جایگاه نظامی می تواند به عنوان کانال ارتباطی به ویژه در صورت اختلاف بین ایران و آمریکا بر سر خلع سلاح هسته ای یا لغو تحریم ها. عمل کند.

ارزیابی سفر برادر بن سلمان به ایران

سفر خالد بن سلمان به تهران در چند سطح قابل ارزیابی است: این سفر از یک سو گامی برای اعتمادسازی نظامی و سیاسی بود. همکاری در مبارزه با تروریسم و مسائل اقتصادی نشان دهنده اراده دو کشور برای تداوم توافق ۲۰۲۳ است. جایگاه خالد به عنوان وزیر دفاع و برادر ولیعهد این سفر را به نمادی از تعهد ریاض به روابط جدید تبدیل کرد.

از سوی دیگر سفر در آستانه مذاکرات رم پیام هماهنگی منطقه ای را ارسال کرد. حمایت عربستان از مذاکرات که در تماس بن فرحان با عراقچی دیده شد نشان دهنده تغییر سیاست ریاض از تقابل به تعامل است. این تغییر می تواند ثبات در یمن سوریه و لبنان را تقویت کند.

این در حالی است که سفر خالد بن سلمان همراه با دیدار گروسی و سفر عراقچی به مسکو شبکه ای از حمایت برای ایران ایجاد کرد تا آنجا که دیپلماسی ایران به رهبری عباس عراقچی در وزارت خارجه کشورمان انزوای آن را کاهش داده است. این شبکه می تواند موضع ایران را در رم تقویت کند اما فشارهای آمریکا و اسرائیل همچنان تهدید است.

در چنین شرایطی سفر خالد بن سلمان بخشی از استراتژی عربستان برای ایفای نقش محوری در نظم جدید خاورمیانه است. از این رو عراقچی با استفاده از این سفر و هماهنگی با روسیه شبکه ای از متحدان ایجاد کرد که می تواند مذاکرات رم را به نفع ایران هدایت کند.

چه آنکه دیپلماسی فعال ایران که با سفر عراقچی به مسکو و دیدار با گروسی همراه بود نشان دهنده استراتژی موفق تهران برای ایجاد جبهه متحد است. موفقیت مذاکرات رم به توانایی دو طرف در تعادل بین فشار و انعطاف بستگی دارد و سفر خالد بن سلمان گامی در این مسیر بود.

311213